جزیره هرمز جزیره هرمز در دهانه تنگه هرمز، در مدخل ورودی خلیج فارس از دریای عمان بین تا طول شرقی و ت

موقعیت جغرافیایی

جزیره هرمز HORMOZ

جزیره هرمز در دهانه تنگه هرمز، در مدخل ورودی خلیج فارس از دریای عمان بین تا طول شرقی و تا عرض شمالی واقع شده است. این جزیره را به علت موقع جغرافیایی آن كه در مجاورت با تنگه هرمز قرار دارد، كلید خلیج فارس می دانند. همین موقعیت است كه آن را از نظر سوق الجیشی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار كرده است.

جزیره هرمز از شمال غرب به بندرعباس، از جنوب شرق به جزایر قشم و لارك محدود می گردد.

فاصله جزیره هرمز (از محل بندر) تا بندرعباس 71/9 مایل دریایی (18 كیلومتر)، تا جزیره قشم (محل سربندر) 71/9 مایل (18 كیلومتر) و تا جزیره لارك (تا محل اسكله) نیز 71/9 مایل (18 كیلومتر) می باشد.

فاصله این جزیره در نزدیكترین مسیر تا ساحل اصلی كشور 96/2 مایل (5/5 كیلومتر) است. (نقشه شماره 25)

بلندترین نقطه ارتفاعی جزیره 228 متر و پایین ترین نقطه ارتفاعی منحنی صفر است، بنابراین ارتفاع متوسط در جزیره هرمز 114 متر است.

مساحت جزیره

جزیره هرمز به شكل بیضی است، قطر كوچك آن 5/5 و قطر بزرگ آن بین 5/7 تا 9 كیلومتر، و مساحت آن در حدود 45 كیلومتر مربع می‌باشد.

توپوگرافی و ناهمواریها

قسمت اعظم جزیره هرمز ناهموار و عارضه دار است. بلندترین نقطه در این جزیره 228 متر و پایین ترین نقطه ارتفاعی صفر است، بنابراین متوسط ارتفاعات در جزیره هرمز 114 متر می باشد. اگر جزیره هرمز را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم، كنیم نیمه جنوبی تماماً تپه ای و ناهموار است و نیمه شمالی آن در قسمت مركزی ناهموار و به سمت شمال از ارتفاعات كاسته شده و سطوح دشتی هموار می شود.

اگر به توپوگرافی جزیره هرمز توجه شود این سطح دشتی به صورت قوسی است كه رأس آن به سمت شمال قرار دارد، از غرب جزیره شروع شده، قسمت شمالی را دور زده و در قسمت شرقی جزیره به پایان می رسد. اگر جزیره به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم شود، در سطوح ناهموار در نیمه غربی جزیره ارتفاعات روندی شمال غرب به جنوب شرق داشته، برعكس در نیمه شرقی ارتفاعات دارای روند شمال شرق به جنوب غرب هستند كه این دو روند در بخش مركزی جزیره به طرف جنوب به هم رسیده و تشكیل قوسی را می‌دهند كه رأس آن به سمت جنوب است، درست برعكس قوسی كه سطوح دشتی در این جزیره را در برگرفته است. در قسمت غربی جزیره ساحل به صورت صخره ای است، به سمت جنوب غرب بین خط ساحلی و ارتفاعات پرتگاهی با روند كلی شمال غرب به جنوب شرق وجود دارد كه البته بلافاصله به ساحل ختم نمی شود. این پرتگاه در جنوب جزیره باز به ساحل صخره ای منتهی می شود، طوریكه ساحل غربی و ساحل جنوبی را كه صخره ای هستند، به صورت خطی به هم متصل كرده و باعث شده كه در محدوده جنوب غرب باریكه ای ناهموار بین پرتگاه و خط ساحلی با همان روند پرتگاه به وجود آید. به سمت جنوب شرق و شرق از ارتفاع سواحل كاسته می شود. ساحل هموار به طور كلی بیشتر در نیمه شمالی جزیره به چشم می خورد. جزیره هرمز تقریباً دارای ساختمان متحدالمركزی است و تمام آبراهه‌ها از مركز به اطراف سرازیر می شود.

شبكه زهكشی در جزیره به گونه ای است كه آبراهه ها در بخشهای جنوبی به دلیل شیب توپوگرافی زیاد، بلافاصله به ساحل می رسند، اما در بخشهای غربی، شرقی و شمالی جزیره آبراهه ها، مسیر طولانی‌تری را طی كرده و وارد دریا می شوند.

زمین شناسی و تكتونیك

1) زمین ساخت جزیره هرمز

جزیره هرمز اصولاً یك گنبد نمكی است كه در آن سازندهای آذرین و غالباً آتشفشانی تیپ غالب سنگ شناسی را تشكیل می دهد. جزیره هرمز مكان مشخص سازند معینی به نام سری هرمز است. سری مزبور شامل سنگ نمك و گچ همراه توده ها و قطعات سنگهای رسوبی و آذرین است و مجموعه ای از سنگها را تشكیل می دهد كه شباهتی با هیچ یك از ردیفهای سازند دوران دوم و دوران سوم كه اطراف گنبدهای نمكی را فرا گرفته است، ندارد.

جزیره هرمز ظاهراً دارای ساخت هم مركزی است كه در قسمت میانی آن نمك طعام و در حول آن مخلوطی از نمك و گچ و اندریت قرار گرفته است. تركیبات اخیر به صورت حلقه مانند قرار داشته و انواع مختلف سنگهای آذرین، آهك و شیل را نیز در بردارد. در قسمت جنوبی جزیره بقایای یك پوشش رسوبی دیده می شود كه شامل ماسه سنگ و آهك ماسه سنگی همراه لایه های كنگلومرا و شیل است. این پوشش روی سازندهای نمكی قرار گرفته است.

در تاریخ زمین شناسی هرمز دو جنبش آتشفشانی وجود داشته كه اولی بازیك و احتمالاً قبل از پرمین و دومی اسیدی مربوط به تریاس پیشین است. آتشفشان اسیدی متعلق به یك فاز (جنبش) كششی است فرونشست خشكیها و پیشروی دریایی تریاس را فراهم نموده است.

اختلاف سن سنگهای آتشفشانی و سنگهای تبخیری جزیره هرمز، سنگهای آتشفشانی این جزیره را از سری هرمز مستثنی می سازد. از مطالعه پتروشیمی سنگهای آذرین چنین استنباط می شود كه منشأ ماگماها از ذوب پخش پوسته بوده، یا اگر منشأ آن از جبه باشد مطمئناً در حین بالا آمدن و در مسیر خود با پوسته اسیدی به شدت اختلاط و آغشتگی حاصل كرده است.

كانی سازی سنگهای آتشفشانی سبب شده است كه كانیهای حرارت بالا از قبیل پیروكسن و آمفبیل و كانیهای حرارت پایین و هیدروترمال نظر اولیژیست، كوارتز و پیریت در حفره ها و شكستگیهای سنگهای آذرین تشكیل گردد. همچنین در سنگهای رسوبی قدیمی این جزیره كانیهای درجازا نظیر دولومیت، پیریت و كوارتز به وفور یافت شود.

یكی از كانسارهای قابل توجه و مهم این جزیره اخرا است كه از طریق شستشوی سنگهای آهن دار توسط آبهای نافذ و انتقال اكسید آهن سه ظرفیتی به اعماق زمین حاصل شده است. ژیزمان این كانسارها به صورت توده های بزرگ عدسی شكل است كه در حد فاصل سنگهای تخریبی و برش هتروژن آهندار قرار گرفته است.

2) چینه شناسی جزیره هرمز

1-2) پروتروزئیك و پالئوزوئیك

*سازند هرمز: نام این سازند از نام همین جزیره (هرمز) گرفته شده و دارای گسترش وسیع در جنوب غربی ایران به شكل گنبد نمكی است. سری مزبور شامل سنگ نمك و گچ همراه توده ها و قطعات سنگهای رسوبی و آذرین است و قسمت اعظم جزیره هرمز را در بر گرفته است.

2-2) سنوزوئیك

- نئوژن

* سازند آغاجاری (فارس فوقانی): این سازند از نظر لیتولوژی شامل ماسه سنگهای آهك دار قهوه ای و خاكستری، رگه های گچ، مارن های قرمز و سیلتستون است. در كنتاكت زیرین سازند آغاجاری، مارن های خاكستری و آهك های سازند میشان قرار دارد كه حدبین آنها تدریجی و هم شیب است. سن این سازند از میوسن فوقانی تا پلیوسن تعیین شده است. این سازند به صورت نواری باریك در ساحل جنوبی جزیره از غرب به شرق كشیده شده است.

3-2) كواترنری

به طور كلی آبرفتهای دوران چهارم نواحی ساحلی و بستر رودخانه‌های اتفاقی را در بر می گیرند. ضخامت این آبرفتها متفاوت و از تخریب تشكیلات جزیره به وجود آمده اند. آبرفتهای دوران چهارم در نیمه شمالی جزیره گسترش دارند.

3) ولكانیسم جزیره هرمز